چاونیوز: چه‌مکی مافی مرۆڤ(human rights) پرسێکی هه‌تا ڕاده‌یه‌ک نوێییه و دوای شه‌ڕی جیهانی دووهه‌م و دامه‌زرانی ڕێکخراوی نێوده‌وڵه‌تی هاتووته ناو وێژه‌مانی ڕۆژانه‌مان. ئه‌م تێرمه بۆته جێگره‌وه‌ی ده‌سته‌واژه و چه‌مکی “مافی سرووشتی” و “مافی ئینسانی” که ڕابردوویه‌کی زۆرتریان هه‌یه. به‌ڵام ده‌گه‌ڵ نوێ بوونی ئه‌م کانسێپته، پرسی مافه‌کانی مرۆڤ له ئاستی جیهانیدا به‌رز بۆته‌وه و حکومه‌ته‌کان، ڕێکخراوه ده‌وڵه‌تی و ناحکومییه‌کانی به خۆوه سه‌رقاڵ کردووه؛ به جۆرێک ئێستا مرۆڤه‌کان به‌و باوه‌ره گێشتوون که کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی و حکومه‌ته‌کانیش ده‌بێ پارێزه‌ری ئه‌و مافانه بن و هاوکار و یارمه‌تیده‌ریان بن بۆ وه‌ده‌ست هێنانی سه‌رجه‌م ماف و داخوازییه‌کانیان. که‌وابوو ئه‌مڕۆکه بابه‌تی پاراستنی مافه‌کانی مرۆڤ له سنووری پێوه‌ندی نێوان ده‌سته‌ڵاتداران و شارۆمه‌ندان تێپه‌ڕیوه و، بۆته بابه‌تێکی نێوده‌وڵه‌تی. له ڕاستیدا نیزامی نێوده‌وڵه‌تی مافی مرۆڤ، ده‌سته‌ڵاتی ده‌وڵه‌تانی به کۆمه‌ڵێک په‌یمان نامه‌ی چه‌ند لایه‌نه، له بواری سیاسی و حقوقییه‌وه به‌رته‌سک کردۆته‌وه و بۆته یه‌کێک له خاڵه به‌هێزه‌کانی کاریگه‌ر له‌سه‌ر ئاشتی و ته‌ناهی نێوده‌وڵه‌تی.
له ئه‌ساسدا یه‌که‌م پرسیارێک که ده‌بێ به‌رسڤی بدرێته‌وه ئه‌مه‌یه که مافی مرۆڤ چییه و به چ مانایه‌که؟ سه‌ره‌تا بۆ وڵام دانه‌وه‌ی ئه‌م پرسیاره، مانای ماف(حق) ڕوون ده‌که‌ینه‌وه و دواتر لایه‌نی ڕه‌وشتی و ئاکاری، تاوتوێ ده‌که‌ین هه‌تا دواجار مانا و پێناسه‌ی مافه‌کانی مرۆڤمان بۆ ڕوون ببێته‌وه،
چه‌مکی ماف:
باشترین شرۆڤه بۆ چه‌مکی ماف که پێوه‌ندییه‌کی نزیکی له‌ته‌ک مافی مرۆڤ هه‌یه، ئه‌م شیکراوه‌ی “هۆفیڵد”ه. به پێی بۆچوونی ناوبراو، کاتێک که ده‌ڵێین که‌سێک به نیسبه‌ت تشتێک مافێکی هه‌یه له چوار شێوه به‌ده‌ر نییه:
1. به‌و مانایه‌یه که ئه‌وه‌یتر ئه‌رکداره ئه‌و شته‌ی که به قازانجی ئه‌وه بیکات؛ بۆ میناک له ماڵه‌وه‌ی بچته ده‌ره‌وه. ئه‌م جۆره له ماف، تاک؛ مافی داواکاری له ئه‌وه‌یتر هه‌یه و ئه‌و‌که‌سه‌ی تریش ده‌بێ ئه‌و مافه‌ی پێبدات و به ڕه‌وای بزانێت.
2. به مانای مافی ئازادی ئه‌و که‌سه‌یه. به پێی ئه‌م مافه، تاک ده‌توانێت کارێک بکات یا نه‌یکات و ئه‌وه‌یتر هیچ ئه‌رکێکی له به‌رامبه‌ر ئه‌ودا نییه، بۆ میناک ده‌توانێت بۆ هه‌ر کوێ-یه‌ک بخوازیت بڕوا و سه‌فه‌ر بکات، ئه‌و بۆ ئه‌م شێوه له کرده‌وانه ئازاد و موختاره، ئه‌م جۆره له ماف، به مافی-ئازادی ناسراوه.
3. ده‌سته‌ڵاتی به‌سه‌ر پێگه‌ی حقوقی خۆی هه‌یه و له به‌رامبه‌ر ئه‌م مافه، جێگای حقوقی ئه‌وانیتر له به‌رامبه‌ر ئه‌و ده‌گۆڕدرێن، بۆ میناک ده‌توانێت دسته‌ڵاتی به‌سه‌ر مڵک و ماڵی خۆیدا هه‌بێت، بۆ وێنه به وه‌سیه‌تێک ئه‌و جۆره‌ی که بۆخۆی ده‌خوازێ ماڵی خۆی دابه‌ش بکات و ئه‌م جۆره مافه، به مافی-ده‌سته‌ڵات ناسراوه.
4ی به مانای پاراستنێکه که، که‌س به نیسبه‌ت تشتێک هه‌یتی؛ واتا ئه‌وانیتر ناتوانن ده‌ست له بڕیاراتی ئه‌و وه‌ربده‌ن، بۆ میناک تاک ده‌توانێت چ حیزبێکی پێیخۆشه تێدا ئه‌ندام بیت.
به ڕوانینێکی تر به پێی ئه‌م شیکارییه واژه‌ی “ماف” ده‌لاله‌ت له‌سه‌ر چوار جۆر پێوه‌ندی ماف ده‌کات و له چوار که‌وشه‌نی جۆربه‌جۆری ماف به‌کار ده‌برێت: “داواکاری، ئازادی، ده‌سته‌ڵات و پاراستن”. له ژێره‌وه به مه‌به‌ستی زانیاری وردتر ده‌گه‌ڵ ئه‌م چوار لایه‌نه‌ی مافی، هه‌رکام به جیا کورته‌یه‌کی لێ باس ده‌که‌ین.
مافی-داواکاری:
وای دابنێن که ئێوه کتابێکتان به عه‌لی فرۆشتووه، به‌و پێیه عه‌لی ده‌بێ بڕه پووڵێکتان بداتێ، ئێوه ده‌توانن داوای ئه‌و بڕه پووڵه له ئه‌حمه‌د بکه‌ن و ئه‌ویش له‌به‌رامبه‌ر ئێوه‌دا ده‌بێ ئه‌و پاره‌یه بدات. له‌م پێوه‌ندییه ماف-یه‌دا ئێوه له‌سه‌ر حه‌قن و هه‌وێتی ئه‌م مافه‌ش داواکارییه…
