چاونیوز: لەم ساتانە کە نەخۆشی کڕۆنا باڵی بە سەر هەموو جیهان و بە تایبەت وڵاتی ئێران گرتووە،لێکدانەوەی هەژاری و بێ دەرەتانی خەڵکانی ئێران کە دووهەمین وڵاتە لە بواری کانگا ژێرزەمینی و سروشتیەکانەوە لەم ڕۆژانە بوەتە باسی سەرەکی ئابووریناسانی ناوەوە و دەرەوە؛چوونکە هەنووکە زیاتر لە هەشتا لە سەدی خەڵکی ئەو وڵاتە بەهۆی ناکارامەیی و گەندەڵی بەرپرسانی دەوڵەتی لەژێر هێڵی هەژاریدان و چینی مام ناوەند بوونی نەماوە. ڕێژەی هەژاری لە ئێران لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردووە تا بە ئێستا بە زیاتر لە هەشتا لە سەد گەیشتوە و نرخی هێڵی هەژاری ئێستا بە پێ ڕاپۆرتێ کۆمیتەی ئابووری و لێکۆڵینەوەکانی پارلمان ،نزیک بە هەشت میلیۆن تمەنە کە کارەساتێکی مەترسیدارە. هەژاری لە ڕادەبەدەر لە کۆمەڵگەی ئێران ئاکامی سیاسەتی داروخاو و هەڵەی کۆماری ئیسلامیە کە بوو بە هۆکاری داخرانی کارگە و شەریکەکان و یەکەکانی بەرهەمهێنان، لە ناوچوونی وەرزێڕی و پەرەسەندنی بێکاری سەرەڕای ئەوەش گرانی و هەڵاوسان تەنانەت پێش لە بێ بایەخ بوونی پارەی ئێران یەخەی خەڵکی گرت و خەڵکی ئێران ئێستاکە لەگەڵ بارودۆخێکی نالەبار و ژیانێکی کۆلەمەرگی و بی هیوایی بەرەوروون.
کۆمەڵانی خەڵک لە کوردستان و دیکەی ناوچەکانی ئێران لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین و ئەوەش لە کاتێک دایە کە بەرپرسانی ئێران بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی هەژاری تەنیا دروشم دەدەن.
بەپێی ڕاپۆرتی هاوڕێیانی هەواڵی بەشی نهێنی لە شاری ڕوانسەر سەر بە پارێزگای کرماشان بنەماڵەیەکی حەوت کەسی بەهۆی هەژاری و دەسکورتییەوە لە نێو خێوەتدا دەژین و بەرپرسانی ئەو شارەش هیچ هەوڵێکیان بۆ چارەسەریی کێشەی ئەو بنەماڵەیە نەداوە.ئەمە یەک نموونە لە دەیان نموونەی ئەو جۆرەیە.ئەو بنەماڵەیە سەرەڕای ئەوی کە پەیوەندییان بە بنکە پەیوەنددارەکانی شارەکە گرتووە هیچ وڵامێکیان پێ نەدراونەتەوە و تەنانەت یارمەتییەکانی وەک کۆمیتەی یارمەتیی (کۆمیتەی ئێمدادی خومەینی)یان لێ بڕیون.
دیاردەی هەژاری لە وڵاتی ئێراندا لەژێر سێبەری دەسەڵاتدارانی کۆماری ئێسلامی هێڵی هەژاری بەزاندووە و بەرپرسانی ئەو ڕێژیمە باس لەو دەکەن کە لە داهاتوودا لەو وڵاتە نیوەی حەشیمەتی ئێران دەڕۆنه ژێر هێڵی هەژارییەوە.
ئامار و هەواڵەکانی پەیوەندیدار سەبارەت بە هەژاری لە جێگەی سەرسووڕمانە و بەرپرسانی ئێرانیش تەنیا دروشم دەدەن.ئەوە لە کاتێکە لەم ڕۆژانە و سەرەتای یەکەم مانگی هاوین نرخی دۆلار بیست هەزار تمەنی تێپەر کردووە و ئابووری ئێران بەرەو داڕمانە و ڕێژەی تەوەڕۆم بەرەو لووتکە دەکشێت.
ئامارە فەرمییەکان سەرەڕای هەموو سانسۆر و دەسکارییەکان، باس لەوە دەکەن کە هەژاری لە ئێران لەو پەڕی خۆیدایە و بەرپرسانی ئێرانیش ئەو ڕاستییە ناشارنەوە.
ماوەیەک پێش ئێستا حوسێن ڕاغفەر، ئابووریناس و لێکۆڵەری بواری هەژاری، لە لێکۆڵینەوەیەکی گرووپیدا، پەیوەندیی نێوان هەژاری و گەشەی ئابووری لە چوار بەرنامەی پەرەسەندنی ئابووری‏ هێنایە بەرباس و ئاشکرای کرد کە لە 40%ی خەڵکی ئێران لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین.
ساڵی ڕابردووش بەرپرسی کۆمیتەی ئیمدادی خومەینی باسی لەوە کردبوو کە ڕێژەی هەژاری و لێقەوماوی ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە ئێران لە حاڵی بەرزبوونەوە دایە و دەوڵەتە یەک لە دوای یەکەکان نەیانتوانیوە ئەو کێشەیە چارەسەر بکەن.
بە باوەڕی کارناسان گەمارۆ ئابوورییەکانی وڵاتانی رۆژئاوا بۆ سەر ئێران، داخرانی زۆربەی یەکە پیشەییەکان و کۆتاییهێنان بە وەبەرهێنان لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا لە هۆکارە سەرەکییەکانی دروستبوونی قەیرانی ئابووری و نەمانی هەلی کار لە ئێران دێنە ئەژمار.
ژمارەیەک کارناسی دیکەش دەڵێن: هۆکاری پەرەسەندنی هەژاری لە ئێران دەگەڕێتەوە بۆ یارمەتییە ماڵییەکانی ئێران بە رێژیمی بەشار ئەسەد، میلیشیاکانی حیزبوڵڵا، حوسییەکان و ژمارەیەک لە گرووپە میلیشیاکانی عێراق.
بێکاری لە ئێران، لە ئاستێکی بەرزدایە. بەپێی داتای ناوەندی ئاماری ئێران لە ساڵ 2019دا، ڕێژەی (٪١٢.٧)ی ئەو کەسانەی کە توانای کارکردنیان هەبووە (دەستی کار)، بێکار بوونە (١٠). لە ڕاستیدا دەکرێت ڕێژەکە لەمە بەرزتر بێت، ئەگەر بێت و لێکدانەوەیەکی وردی شێوازی دەستنیشانکردنی ڕێژەی بێکاری بکەن. بەپێی ڕاپۆرتی ناوەندی ئاماری ئێران (١١) تەمەنی دەستی کار لە ١٠ ساڵی بەرەو سەرەوە هەژمار کراوە، کە لە زۆربەی وڵاتاندا ئەم تەمەنە لە ١٥ ساڵ بەرەو سەرەوە دەست پێ دەکات. بەپێی هەمان ڕاپۆرت هەر کەس کە هەفتانە تەنیا یەک کاتژمێریش کار بکات، بە بێکار هەژمار ناکرێت. هاوکات هەر کەسێک کە لە دامەزراوەی سوپادا بێت (سەرباز) بە بەکار هەژمار کراوە. هاوکات پێویستە ئەمەیش ڕەچاو بکرێت کە ڕێژەی بێکاری لە پارێزگه‌یەک بۆ پارێزگه‌یه‌كی تر جیاوازە. لە ئێران لە هەندێ پارێزگه‌دا (بۆ نموونە کوهکیلویە و بۆیر ئەحمەد) دەگاتە نزیکەی ١٨٪ (١٢)؛ ئەمە و سەرەڕای جیاوازی لە نێوان شار و گوند.
لەم ماوەیەش کە کڕۆنا وایکردووە کە خەڵک بە تایبەت کرێکارانی فەسڵی و کارگەکان لە ماڵ نەیێنەدەرەوە و بۆ دابین کردنی ژیانیان داوای بیمەی بێکاری بکەن کە مەبلەغێکی یەکجار کەمە و بۆ بنەماڵەکان نابێتە مسۆگەری هەزینە و خەرجەکانیان.
بەڕێوبەری کاروباری بیمەی سازمانی تەئمینی ئێجتماعی ڕایگەیاندووە کە بۆ کرێکارانی کە ژن و مناڵیان نییە دوو لە سێ 55لە سەدی حەق دەس کە لە ساڵی پار یەک ملیۆن و پانسەد هەزار تمەن بووە وەک مووچەی بێکاری پێیان دەدرێت.
بۆ ئەفرادی ژن و مناڵدار 5 لە سەدی حەق دەسی ساڵی پار کە ئەکاتە نزیکەی 75هەزار تمەن زێدە دەبێ .
مووچەی کەسانێک کە بە هۆی کڕۆنا تووشی کێشە بوون بوەتە یەک ملێۆن یانێ بۆ هەر کەسێکی خێزانەکانیان 90هەزار تمەن ئێزافە بووە.
سەرەڕای ئەو گشت نەهامەتی و داڕمانی ئابووری پەتای کڕۆنا لە زۆربەی شارەکان،بە تایبەت لە کوردستان بەرەو هەڵکشانە و وایکردووە کە بەرپرسانی تەندروستی ئێران مەجبوور بن سەردانی شارەکان بکەن.
جێگری وەزیری تەندرۆستی ئێران لە میانەی سەردانی بۆ سنە وتوویەتی کە لەم شارە شایی و زەماوەنێک لە کارواش بەڕێوە چووە و تیایدا 120کەس تووشی کڕۆنا بوون و هەموو ئاسەوار و تاوانەکانی خستە ئەستۆی خەڵکەوە.جێگری وەزیر ئاماژەی بە بەرپرسیاریەتی دەوڵەت لە 8پارێزگای تر کە ڕێوشوێنی سوور لە بەر چاو گیراوە نەکرد.
لە سەرەتای دەسپێکردنی ئەو پەتایە زۆربەی دەوڵەتەکان خۆیان لە ئاست پارێزگاری خەڵکی وڵاتەکانیان بەرپرسیار زانی و ئامرازی پێویستیان بۆ کەرەنتینە کردنی هاوڵاتیان بە کار برد.کەچی دەزگاکانی پەیوەست بە سڵامەتی خەڵک
بە تایبەت دامودەزگای تەندروستی و ئۆستانداری و فەرماندارییەکان نەیانتوانیوە و نەیانویستووە لە بواری ئێمکاناتەوە خەڵک دابین بکەن.

ئاژوان_کرماشان