باوان عەلیزادە
تێچووی چالاکیی مەدەنی، سیاسی و شوناسخوازی لە کوردستانی بندەستی کۆماری ئیسلامی لە هەموو ناوچەیەکی ئەم وڵاتە زیاترە.
جاوید ڕەحمان، ڕێپۆرتەری تایبەتیی شووڕای مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئێران ڕایگەیاندوە کە نیوەی بەندکراوانی سیاسی لە ئێران کوردەکانن. ئەو لە دووهەمین ڕاپۆرتی خۆیدا پێداگریی لەسەر ئەوە کردوە کە سەرکوتی ماف و ئازادییەکانی خەڵک، پێشێلکردنی ئازادیی ڕادەربڕین، زەوتکردنی مافی ژنان و کەمایەتییە ئایینی و نەتەوەییەکان وەکوو پێشوو درێژەی هەیە و گەمارۆکانی سەر کۆماری ئیسلامیش کاریگەریی زۆری لەسەر ژیانی خەڵک بووە.
لەو راپۆرتەدا هاتوە کە دوای سیستان و بەلوچستان کە پەراوێزخراوترن و گەشەنەکردووترین ناوچەی ئێرانە، کوردستان کە چەند پارێزگایەکی ئێران دەگرێتەوە زۆرترین نرخی بێکاریی هەیە. هەروەها لە کوردستان ژمارەیەکی یەکجار کەم لە کاربەدەستانی سەرووی دامودەزگا ئیداری و بەڕێوەبەرییەکان کوردن و زمانی کوردی لە قوتابخانەکان ناخوێندرێ و هاوکات نیوەی ڕاستی زیندانیانی سیاسی لە ئێران کوردن.
جاوید ڕەحمان لەو ڕاپۆرتەدا ئاماژەی بە کوشتاری سیستماتیکی کۆڵبەران و کاسبکاران کردوە و دەڵێ ئەوەندە ڕادەیە لە کوشتن و زەبروزەنگ جێی نیگەرانییە و داوای لە ئێران کردوە بەپێی پڕەنسیپە نێونەتەوەییەکان ڕێگا بدا سەردانی ئەم وڵاتە بکا و لە نیزیکەوە بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتانە بکا.
جاوید ڕەحمان دەڵێ ڕێژی زۆری لە سێدارەدان، پێشێلکردنی ئازادیی بەیان و سەرکوتی ڕۆژنامەنووسان و چالاکانی مەدەنی، پێشێلکردنی مافی زیندانیان و کەمایەتیە مەزهەبی و قەومیەکان و پێشێلکردنی مافی ژنان، لە نموونەکانی پێشێلکردنی مافی مرۆڤن لە ئێراندا.
کۆماری ئیسلامیی ئێران لە وەڵامدا ئەم ڕاپۆرتەی ڕێپۆرتەری تایبەتیی شووڕای مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری ئێرانی بە سیاسی لە قەڵەم داوە، ئەوە لە حاڵێکدایە کە لە ماوەی چل ساڵ دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیدا دوو ساڵی لێ دەرچێ، هەموو ساڵێ کۆڕی گشتیی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕێژیمی تارانی لەسەر پێشێلکردنی سیستماتیکی مافی مرۆڤ مەحکووم کردوە و بڕیارنامەی لەدژی دەرکردوە.
ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان هەروەها لە ڕێگەی کۆمیسیۆن و شووڕای مافی مرۆڤەوە تا ئێستا شەش ڕێپۆرتێری تایبەتیی بۆ پرسی مافی مرۆڤ لە ئێران دیاری کردوە و، ئەگەرچی کۆماری ئیسلامیی ئێران هاوکاریی هیچ کام لەوانی نەکردوە؛ بەڵام ئەمە لایەنێکی سەرنجی کۆمەڵگەی جیهانی لەهەمبەر پێشێلکرانی مافی مرۆڤ لە ئێراندا دەردەخا. لەگەڵ ئەوەشدا ئەو پرسیارە دەگوورێ کە چۆنە سەرەڕای ئەم دۆخە، کاردانەوەکان بڕیارێکی ئەوتۆیان لێ نەکەوتۆتەوە کە کۆماری ئیسلامیی ئێران ناچار بە پاشەکشە لە رەفتارەکانی و دەروەستبوون بەو پڕەنسیپە نێونەتەوەییانە بکا کە خۆی لەسەر کاغەز ئیمزای کردوون؟
ڕەخنەی جیدی لەو پێوەندییەدا ڕوویان لە شووڕای ئەمنییەتی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەمریکا و وڵاتانی ئورووپاییە. خەمساردیی ئەم لایەنانە لەو پێوەندییەدا ئەم ڕاستییە دەردەخا کە سەرنجدان و گرینگیدانی شووڕای ئەمنییەت و یەکیەتیی ئورووپا بە پرسی مافی مرۆڤ لە ئێران پتر لەوەی لە باوەڕی ئەوان بەو پڕەنسیپانە و نیگەرانییەکانیان لە پێشێلکردانی ئەم بایەخانەوە سەرچاوە بگرێ، وەک ئامراز و لاهێزی سیاسی بۆ فشار خستنەسەر ئێران بۆ ساتوسەودا و لە بوارەکانی دیکەدا چاوی لێ دەکرێ. هەروەها لە کەس شاراوە نییە کە ئەوەندەی پرسی پشتگیریی ئێران لە تێرۆریزم، بەرنامەی ئەتومی و مووشەکیی بالستیکی ئەم ڕێژیمە و پەرەپێدانی ڕادیکالیسمی ئیسلامیی هەناردەکراوی کۆماری ئیسلامییان بۆ گرینگە، ئەوەندە لا لە پرسی پێشێلکرانی مافی مرۆڤ لەم وڵاتە ناکەنەوە.
ڕەخنەیەکی دیکە کە دەکرێ لە کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بگیردرێ پێوەندیی بە شووڕای مافی مرۆڤەوە هەیە. ئەم ناوەندە پتر شوێنی مەیدانداریی وڵاتانە و وڵاتانی پێشێلکەری مافی مرۆڤیش دەتوانن لەوێ ڕۆڵیان هەبێ و مەیدانداریی خۆیان بکەن. هەروەها دەوڵەتان و کاربەدەستانی حکومەتیی پێشێلکەری مافی مرۆڤیش ترسی هیچ سزا و لێپرسینەوەیەک لەسەر خۆیان هەست پێناکەن، بۆیە دڵنیا و ئارخەیان ئەوەی ویستوویانە لە زەوتکردن و پێخوستکردنی مافەکانی خەڵک کردوویانە. کۆمەڵگەی جیهانی دەبێ بەرەو ئەوە بڕوا کە ڕێگە بۆ بەدواداچوون و سزادانی ئەم کەس و لایەنانە خۆش بکا کە مافی مرۆڤ پێشێل دەکەن. وە لەو وڵاتانەی کە نیزامی «داد»یان دادپەروەر نییە و دەسەڵاتە سیاسییەکەیان پێشێلکەری مافی مرۆڤە؛ شوێنێکی خاوەن سەڵاحییەت و دەستکراوە بۆ مافخوازی و دادئەستێنیی خۆیان شک ببەن هەتا هانای بۆ ببەن.
