چاونیوز:مسد یکی از بزرگ‌ترین سازه‌های ایجادشده به دست بشر است. هدف سدها تولید برق، ذخیره آب و کنترل سیلاب‌ها و… است. سدسازی، تأثیراتی بر پایین‌دست و حتی اقلیم سد دارد. چهار سال از احداث سد سردشت می‌گذرد. احداث سد سردشت، تأثیراتی بر زندگی شهروندان و محیط زیست گذاشته است. ایجاد سد سردشت در وقوع زلزله، تخریب جنگل، افزایش فقر و بیکاری مؤثر بوده است.
تاریخچه سدسازی:
نزدیک به دوسوم سطح کره زمین را آب پوشانده است اما کمتر از ۳ درصد از این آب قابل شرب است. انسان مدرن هم‌زمان با شروع به کشاورزی در ۹۰۰۰ سال قبل، در بین‌النهرین به بزرگ‌ترین جهش تمدنی خود رسید. نیاز به آب جهت کشاورزی موجب کشف روش‌های جدید برای بهره‌برداری از منابع آبی شد. اولین سد شناخته شده هم سد جاوا در ۵۰۰۰ سال پیش واقع در کشور اردن است. با پیشرفت فنّاوری و نزدیک شدن به قرن‌های اخیر، سدسازی جهت تأمین آب برای مصارف شرب، کشاورزی، تولید برق و … به‌شدت افزایش پیدا کرده است. جمعیت کره زمین ۱۲۰۰۰ سال پیش ۴ میلیون نفر بوده و حدود ۲۰۰۰ سال پیش به ۱۹۰ میلیون رسید و اکنون به نزدیکی ۸ میلیارد نفر افزایش پیدا کرده است. افزایش جمعیت در چند قرن اخیر موجب بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌ها شده است که نتیجه آن، آلودگی، تخریب و استثمار طبیعت به دست انسان است. سدسازی مزایایی نیز ازجمله تأمین برق، جلوگیری از سیلاب‌ها، ذخیره برای مصرف کشاورزی و شرب در فصل تابستان، جذب توریسم و… را دارد.
سدسازی در ایران از سال ۱۳۲۰ شروع شد و اکنون بیش از ۶۰۰ سد وجود دارد، ازاین‌بین تعدادی از سدها در قالب پروژه‌های عظیم احداث شده‌اند. بیش از ۱۷۰ سد ایران بعد از انقلاب، در قالب پروژه‌های عظیم (سد ملی) به بهره‌برداری رسیدهاند. روند سدسازی سدهای عظیم (سد ملی) در دولت‌های ایران افزایش قابل‌توجه داشته است؛ به‌گونه‌ای که در دولت‌های اول و دوم تنها ۱ سد، در دولت سوم ۳ سد، در دولت پنجم ۲ سد، در دولت ششم و هفتم هر کدام ۱۳ سد، در دولت هشتم ۳۵ سد، در دولت نهم ۱۸ سد، در دولت دهم ۳۹ سد، در دولت یازدهم ۲۵ سد و در دولت دوازدهم ۳ سد به بهره‌برداری رسیدند.
احداث سد سردشت:
سد سردشت بر روی رودخانه زاب کوچک در استان آذربایجان غربی، احداث‌شده است. زاب کوچک از دامنه کوهستان قندیل در شهرستان پیرانشهر سرچشمه می‌گیرد و بعد از عبور از شهرستان‌های پیرانشهر و سردشت، به کردستان عراق سرازیر می‌شود، سپس در کشور عراق پس از وارد شدن به رودهای دجله و فرات، وارد خلیج‌فارس می‌شود.
مطالعات مقدماتی سد سردشت در سال ۱۳۷۸ و ساخت این سد از سال ۱۳۸۸ شروع شد. عملیات ساخت سد تا سال ۱۳۹۶ به طول انجامید. این سد ۱۱۲ متر ارتفاع و ۲۸۰ متر طول دارد. سد سردشت دارای نیروگاه برق‌آبی با ظرفیت ۱۵۰ مگاوات و توان تولید سالانه ۴۲۲ گیگاوات ساعت برق است. دیواره سد از نوع سنگ‌ریزه با هسته‌ی رسی است. ظرفیت سد ۳۸۷ میلیون متر مکعب آب است.
تأثیرات اجتماعی سد سردشت:
با آبگیری سد سردشت در سال ۱۳۹۶، ساکنین چندین روستا مجاور سد، مجبور به ترک محل زندگی خود شدند. یکی از مهم‌ترین تأثیراتی که سدها، کوچ اجباری جمعیت، از دست رفتن زمین و چراگاه، کشاورزان و دامداران است که نتیجه آن بیکاری و تراکم جمعیت در دیگر مناطق خواهد بود. در شهری همچون سردشت باوجود بیکاری، فقر و نبود کارخانه‌ها اغلب شهروندان مجبور به روی آوردن به شغل‌هایی همچون کولبری و کارگری شده‌اند. در محدوده سد سردشت، تعداد زیادی از زمین‌های کشاورزی وجود دارد زمین‌هایی که باید با آبیاری سد برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفتند اما اکنون محلی برای ویلا سازی طبقه مرفه تبدیل شده است. همچنین هیچ زیرساختی برای جذب توریسم، در محدوده سد سردشت، ایجاد نشده است.
تأثیرات زیست محیطی سد سردشت:
رودخانه زاب کوچک مسیر بیش از هزار کیلومتر را طی می‌کند تا از شهرستان پیرانشهر در شمال غربی ایران شروع و به خلیج‌فارس در جنوب ایران وارد شود، حیات تعداد زیادی از جانوران، گونه‌های گیاهی و درختی به جریان این رودخانه وابسته است.
با آبگیری سدها ده‌ها هکتار از جنگل و مراتع، غرق می‌شوند برای مثال با احداث سد سردشت، بیش از ۴ میلیون مترمربع جنگل با پوشش درخت بلوط، زیرآب سد، غرق شدند. بعد از آبگیری سد سردشت عملیات قطع درختان شروع شد و به گفته منابع رسمی مجوز قطع و انتقال بیش از ۳۰۰۰ تن درخت بلوط که در محدوده سد سردشت قرارگرفته بودند صادر شده است.
یکی از مشکلات کاهش ارتفاع مخزن در فصل تابستان تلف شدن ماهیان و دیگر آبزیان است که با کمبود اکسیژن و گیر کردن در گل‌ولای هزاران ماهی و آبزی تلف می‌شوند. در شهریورماه سال گذشته (۱۳۹۹) هزاران قطعه ماهی هم‌زمان با کم شدن حجم آب باقی‌مانده در مخزن سد سردشت، تلف شدند. از آب سد سردشت برای تأمین آب شرب شهری استفاده می‌شود با کاهش ارتفاع مخزن سد، در تابستان سال‌های گذشته مشکل تأمین آب شرب برای مناطق شهری به وجود آمد به‌گونه‌ای که آب شرب بوی لجن داده و رنگ آن گل‌آلود شده بود. مقدار آب خروجی سد در طول یک روز گاهی به صفر و گاهی با شروع به کار توربین‌ها به چندین برابر حد معمول می‌رسد، این امر موجب شده که پایین‌دست سد، برای حیوانات و انسان محل امنی نباشد. انتقال آب زاب کوچک با تونل‌هایی برای احیای دریاچه ارومیه که خود نتیجه سدسازی، پل‌سازی روی آن و مدیریت ناکارآمد دولتی است می‌تواند بحران زیست محیطی در پایین‌دست سد، یعنی کشور عراق ایجاد نماید.
آبگیری سد سردشت شاهد افزایش تعداد زمین‌لرزه‌های خفیف در شهرستان سردشت بوده‌ایم، مسیر سد سردشت روی گسل اصلی زاگرس قرار دارد این گسل از ترکیه شروع شده و تا نزدیکی دریای عمان امتداد دارد که می‌توان گفت اصلی‌ترین گسل ایران است. سدها می‌توانند منجر به ایجاد زمین‌لرزه‌های القایی شوند، شهرستان سردشت که از لحاظ زمین‌شناختی در مناطق بحرانی زلزله ایران قرار دارد و همین زمین‌لرزه‌های القایی که زیر ۴ ریشترند احتمال دارد منجر به زلزله بزرگ‌تری شوند.(از مجلە؛ خط صلح)
