بێهزاد قادری
“کۆڵبەری” لە کوردستان دیاردەیەکی کۆلۆنیالیستی، کۆمەڵایەتی و ئابوورییە کە لە دوو سێ دەیەی ڕابردوودا بووەتە کێشەیەکی گەورە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان. ئەم دیاردەیە نەک هەر لێکەوتەی ئابووری و کۆمەڵایەتیی بەربڵاوی هەیە، بەڵکوو کاریگەریی قووڵ و درێژخایەن لەسەر دەروونی کۆڵبەرەکان بەجێ دەهێڵێت، کە تا ئێستا زۆر بەکەمی باسیان لێ کراوە.
“کۆڵبەری” وەک چالاکییەکی ئابووری کە لە ئەنجامی هەژاری، بێکاری، نەبوونی هەلی کار و سیاسەتی کۆلۆنیالیستیی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە کوردستاندا سەری هەڵداوە، لێکەوتەی دەروونیی بەربڵاوی بۆ کۆڵبەران هەیە. کۆڵبەری دەبێتە هۆی “دڵەڕاوکێی درێژخایەن، خەمۆکی، سترێسی دوای کارەسات (PTSD)، نەهێشتنی هەستی متمانەبەخۆبوون و تێکچوونی پەیوەندییە خێزانی و کۆمەڵایەتییەکان.
بۆ پشکنینی ئەم دیاردەیە لە ڕوانگەی دەروونناسییەوە، پێویستە لەم تیۆرییانە کەڵک وەربگیردرێت:
– تیۆریی زیانوەرگریی کۆمەڵایەتی (Social Vulnerability Theory)؛ ئەم تیۆرییە باس لەوە دەکات کە ئەو کەسانەی بەرەوڕووی هەژاری، نایەکسانی و کەمیی سەرچاوە دەبنەوە، زیاتر لە کەسانی دیکە تووشی زیان دەبن و زیاتریش تووشی نەخۆشیی دەروونی دەبن.
– تیۆریی گوشاری دەروونی یان سترێس (Stress Theory)؛ بەپێی ئەم تیۆرییە، بەرەوڕووبوونەوەی درێژخایەن لەگەڵ گوشاری توندی ژینگەیی دەبێتە هۆی تێکچوونی دەروونی لەوانە، خەمۆکی، دڵەڕاوکێ و پرتووکاویی دەروونی.
بەپێی ئەم دوو تیۆرییە و بە وردبوونەوە لە دۆخی کۆڵبەری و کۆڵبەران لە کوردستان (بەپێی ڕاپۆرتەکانی مافی مرۆڤ)، دەگەینە ئەم ئەنجامانە:
– زیادبوونی دڵەڕاوکێی درێژخایەن و سترێسی دوای کارەسات (PTSD)؛ کۆڵبەرەکان بەردەوام ڕووبەڕووی مەترسیی مردن یان برینداربوون دەبنەوە (کە لە سەرەتای وتارەکەدا ئاماژەم پێ دا). ئەم هەستکردنە بەردەوامە بە هەڕەشە و دڵەڕاوکێ دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوونی دەروونیی جیددی وەک PTSD.
– خەمۆکی و هەستکردن بە بێ بەهایی: زۆربەی کۆڵبەرەکان بەدەست جۆرێک لە بێهیواییی درێژخایەن دەناڵێنن. ئەوان کارەکانیان بە بێ نرخ، بێ ئایندە و زەلیلکەر سەیر دەکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی خەمۆکییەکی توند.
– کەمبوونەوەی هەستی متمانەبەخۆبوون و وێنای نەرێنی لە خۆ: هەستکردن بە وەدەرنانی کۆمەڵایەتی، تێڕوانینی نەرێنیی کۆمەڵایەتی و نەبوونی پشتیوانیی حکوومەتی دەبێتە هۆی ئەوەی کە کۆڵبەرەکان هەست بە بێ نرخبوون بکەن و هەستی متمانەبەخۆبوونیان کەم بێتەوە.
– تێکچوونی پەیوەندیی خێزانی و کۆمەڵایەتی: نەبوونی درێژخایەنی کۆڵبەران لە ماڵەوە، گوشاری دەروونی و جەستەیی و قەیرانی دارایی دەبێتە هۆی ناکۆکیی خێزانی، جیابوونەوە و ساردی لە پەیوەندییە سۆزدارییەکانیان.
– هەستکردن بە پشتگوێخستن و نادادپەروەریی کۆمەڵایەتی: کۆڵبەرەکان هەست دەکەن حکوومەت و کۆمەڵگە پشتگوێیان دەخەن و بە هیچ شێوەیەک بەها و پێگەیەک بۆ ژیانیان دانانێن. ئەم هەستە دەبێتە هۆی ناڕازیبوونی قووڵی کۆمەڵایەتی و سەرهەڵدانی ڕەفتاری گۆشەگیری.
ئەنجام
“کۆڵبەری” لە سنوورەکانی کوردستان، بەهۆی نەبوونی هەلی کاری بەردەوام، بووە بە یەکێک لە بژاردەکانی داهات بۆ خەڵک. کۆماری ئیسلامیی ئێران بە شێوەیەکی سیستەماتیک، بە ڕێگریکردن لە وەبەرهەمهێنان لە کوردستان، هەوڵ دەدات ئەم دۆخە بەردەوام بێت و خەڵکی کوردستان لە سووڕێک لە هەژاری، ناسەقامگیری و گرێدراوی بە سنوورەکان بهێڵێتەوە.
